V Міжнародны кангрэс беларусістаў: нататкі

Канешне, мы, то бок рэдакцыя philology.by, не можам прэтэндаваць на поўную аб’ектыўнасць, бо выбарка ў нас нерэпрэзэнтатыўная: мы змаглі наведаць толькі 4 секцыі (“Лексічная семантыка, марфасінтаксіс і кампазіцыйная семантыка сучаснай беларускай мовы”, “Змешанае беларуска-рускае маўленне ў Беларусі”, “Беларуская мова ў Інтэрнэце”, “Дыялекты і нормы літаратурнай мовы”) і 1 круглы стол (“Беларуская мова як замежная: дасягненні, праблемы, перспектывы”). Таму прапануем вашай увазе наш вельмі суб’ектыўны агляд.

Удзельнікаў (у тым ліку і замежных) было шмат, і амаль усе з тых, хто збіраўся, прыехалі (гэта не так часта здараецца на беларускіх канферэнцыях). Г. зн. што канферэнцыя была сапраўды міжнароднай. Безумоўна, цікава было пабачыць і пачуць спецыялістаў па беларускай мове з-за мяжы, бо хто ж яшчэ нам пакажа, як працуюць сучасныя лінгвістычныя тэорыі (напрыклад, мінімалізм) на беларускай глебе.

Трэба адзначыць: той факт, што беларуская мова цікавіць замежнікаў, даўно ўжо нікога не здзіўляе, бо іх, у адрозненне ад нас, цікавіць усё — піраха, д’ірбал і г.д.

Праўда, не ўсе нават славянскія даследчыкі чыталі свае даклады на беларускай.

На адной з секцый гучала думка пра тое, што сёння цяжка правесці мяжу паміж наіўнай і прафесійнай лінгвістыкай. Гэта сапраўды так, і гэта сумна. Не таму, што ўсе могуць зразумець нашу навуку і ствараецца ўражанне, што кожны так можа (хаця гэта таксама мае розныя негатыўныя наступствы). А таму, што Навуку (у тым ліку і лінгвістыку) трэба рабіць дзеля таго, каб атрымаць новыя веды, а не паказаць на прыкладах тое, што і так усім зразумела.

Вельмі часта даследчыкі беларускай мовы кажуць (і на Кангрэсе гэта таксама было): суседзі гэта ўжо вывучылі, а мы яшчэ толькі пачынаем, таму мы малайцы. Але навошта даследаваць на беларускім матэрыяле тое, што і так усім вядома? Можа, лагічней было б апусціць тэму і адразу перайсці да рэмы — да таго, пра што яшчэ ніхто не казаў (у тым ліку і на матэрыяле расейскай, польскай, ангельскай і іншых моў)? Ці сканцэнтраваць увагу на тых з’явах у беларускай мове, што не маюць дакладных адпаведнікаў у мове суседзяў (а г.зн. і іх даследаваннях)? Справа ў тым, што сам матэрыял (нават калі гэта ваша родная мова) для навукі не вельмі цікавы, цікавыя высновы — новыя высновы. Яны, канешне, на Кангрэсе былі, але не ў той канцэнтрацыі, што магла б цешыць і супакойваць.

У цэлым, калі разглядаць лінгвістычную частку кангрэса (бо таксама былі літаратурны і гістарычны блокі), то бачым, што большасць дакладаў выглядаюць як тыповыя канферэнцыйныя: выкладчыкі звычайна рыхтуюць падобныя даклады, каб было што напісаць ў рабочым плане. Гэта не значыць, што такія выступы кепскія, але ад кангрэса як ад мерапрыемства, якое праз сваю назву мусіць стаяць на прыступку вышэй ад звычайнай справаздачнай навукі, варта чакаць большага. Кангрэс — гэта тое, што паказвае вектары ў даследаваннях, новыя трэнды. Адпаведныя сучаснай навуцы даклады можна было пачуць з вуснаў збольшага нямецкіх навукоўцаў — тэмы, якія датычыліся марфалогіі ды mixed speech. У астатнім, мы бачым, што мовазнаўчая беларусістыка карыстаецца навуковай парадыгмай русістыкі другой паловы мінулага стагоддзя.

Зрэшты, выбар канцэпцыі — гэта справа даследчыка, і час ці месца стварэння тэорыі не можа быць меркай для яе навуковай ацэнкі, дый не хацелася б кранацца зараз гэтага вялікага пытання і тым больш спрабаваць “паставіць адзнакі” дакладам. Проста факт у тым, што беларусістыка застаецца такой, скажам, традыцыйнай зусім не таму, што навукоўцы аддаюць перавагу “старым” канцэпцыям, а таму, што іншага падыходу ў нашай навуцы і няма. І дагэтуль лінгвістычныя даследаванні беларускай мовы ідуць ў фарватэры адпаведных расейскіх даследаванняў. Хаця, здаецца, ніякія знешнія фактары да гэтага не змушаюць.

Кангрэс стаў добрай ілюстрацыяй стану сучаснай беларускай лінгвістыкі. Былі і цікавыя даклады, што натхняюць на доследы ў новых кірунках, і тыя, што было сорамна слухаць. Так ці інакш, кангрэс важны хаця б тым, што можа быць пунктам, злепкам сітуацыі ў навуцы — так што ў наступны раз можна будзе параўнаць і зрабіць высновы, куды ідзе развіццё беларусістыкі. Спадзяёмся, што пабачым прагрэс. Дарэчы, лішняя нагода, каб самім спрычыніцца да яго.

Колькі словаў пра тэхнічны бок мерапрыемства: кангрэсу, што меў высокі міжнародны статус, відавочна бракавала звычайных тэхнічных сродкаў (акрамя, мажліва, секцыі “Змешанае беларуска-рускае маўленне ў Беларусі”, бо госці з Альдэнбургскага ўніверсітэта прывезлі свой праектар).

Магчыма, каму-небудзь гэты агляд можа падацца занадта крытычным, але мы лічым, што навука без крытыкі і сапраўдных дыскусій не мае будучыні. На жаль, крытыку на канферэнцыях і іншых навуковых мерапрыемствах сёння пачуць можна вельмі рэдка.

---

Некалькі спасылак:

Н.Б. Мячкоўская пра беларускае мовазнаўства і беларусістыку.

“Прайдзісвет” пра замежных навукоўцаў.

С. Запрудскі пра Кангрэс.

Тэкст напісалі Вольга Гарыцкая і Аляксей Яскевіч.